Wiktoria Boryca: Równy dostęp osób z niepełnosprawnościami do wymiaru sprawiedliwości

W Rzeczypospolitej Polskiej każdy z obywateli ma prawo dostępu do wymiaru sprawiedliwości. Prawo to gwarantowane jest przez Konstytucję Rzeczypospolitej Polskiej z dnia 2 kwietnia 1997 r:

Art. 32. 1. Wszyscy są wobec prawa równi. Wszyscy mają prawo do równego traktowania przez władze publiczne.
2. Nikt nie może być dyskryminowany w życiu politycznym, społecznym lub gospodarczym z jakiejkolwiek przyczyny.

Art. 45. 1. Każdy ma prawo do sprawiedliwego i jawnego rozpatrzenia sprawy bez nieuzasadnionej zwłoki przez właściwy, niezależny, bezstronny i niezawisły sąd. 

Osoby z niepełnosprawnościami mają dodatkową gwarancję przestrzegania prawa dostępu do wymiaru sprawiedliwości, usankcjonowane w ratyfikowanej w 2012r. Konwencji o prawach osób niepełnosprawnych.

Artykuł 5 Równość i niedyskryminacja
1. Państwa Strony uznają, że wszyscy ludzie są równi wobec prawa i są uprawnieni, bez jakiejkolwiek dyskryminacji, do jednakowej ochrony prawnej i jednakowych korzyści wynikających z prawa.

Artykuł 13 Dostęp do wymiaru sprawiedliwości
1. Państwa Strony zapewnią osobom niepełnosprawnym, na zasadzie równości z innymi osobami, skuteczny dostęp do wymiaru sprawiedliwości, w tym poprzez wprowadzenie dostosowań proceduralnych i dostosowań odpowiednich do ich wieku, w celu ułatwienia efektywnego udziału, bezpośrednio lub pośrednio, zwłaszcza jako świadków, we wszelkich postępowaniach prawnych, w tym na etapie śledztwa i innych form postępowania przygotowawczego.
2. Aby wesprzeć gwarancje skutecznego dostępu osób niepełnosprawnych do wymiaru sprawiedliwości, na zasadzie równości z innymi osobami, Państwa Strony będą popierać odpowiednie szkolenia osób pracujących w wymiarze sprawiedliwości, w tym w policji i więziennictwie.

Bazując na przytoczonych powyżej aktach prawnych, wiemy, że równy dostęp do wymiaru sprawiedliwości jest jedną z podstawowych składowych państwa prawa. Mówiąc o równości społecznej, równości obywateli musimy wiedzieć, że każdy obywatel, który ma pełnię praw publicznych powinien mieć możliwość dociekania swoich praw, czy też obrony. Chcąc, aby osoby z niepełnosprawnościami mogły żyć godnie, samodzielnie i świadomie w społeczeństwie, musimy dać im narzędzia do znajomości i egzekucji własnych praw na każdym etapie postępowania, jak również konsultacji prawnych. 

Istotne jest zaadaptowanie przepisów prawnych w sposób zrozumiały dla obywateli, również w kontekście językowym i upewnienie się, że obywatele zapisy prawa rozumieją, umożliwienie adaptacji językowej (na przykład na polski język migowy, czy też w postaci tekstu prostego) konsultacji prawnych, jak i całego procesu postępowania sądowego. Świadomość, że nie każdy z obywateli Polski porozumiewa się na co dzień polszczyzną, ma możliwość dostępu do budynków organów władzy i instytucji publicznych, czy rozumie i umie poruszać się w obrębie aktów prawnych jest pierwszym krokiem do wprowadzenia zmian na rzecz realnej dostępności do instytucji wymiaru sprawiedliwości.

Dlatego istotne jest podjęcie wszelkich działań, aby instytucje prawne w Rzeczypospolitej Polskiej były dostosowane do jak najszerszego grona obywateli, a pracownicy owych instytucji zaznajomieni ze specyfiką pracy z różnymi klientami w oparciu o ich indywidualne potrzeby. 

Wiktoria Boryca – Młodsza specjalistka ds. realizowania projektów w Fundacji Kulawa Warszawa.