Lidia Mazowiecka: Dla kogo Fundusz Pomocy Pokrzywdzonym?
Do 2017 r. środki pochodzące z nawiązek i świadczeń pieniężnych były przeznaczone wyłącznie na udzielanie pomocy rzeczowej pokrzywdzonym i członkom ich rodzin/osobom najbliższym oraz w wysokości do 20% dla Dysponenta Funduszu na różnego rodzaju działalność związaną z pokrzywdzonymi.
Dysponent przeznaczył z Funduszu dla Kół Gospodyń Wiejskich i kół sportowych w 2023 r. 10 mln zł., czyli znacznie więcej niż dla organizacji działających na rzecz pokrzywdzonych na 4 lata. Efektem takiej niesprawiedliwej dystrybucji środków z Funduszu są następnie braki na podstawową pomoc dla ofiar przestępstw.
Artykuł poświęcony jest tylko tej części Funduszu Pomocy Pokrzywdzonym oraz Pomocy Postpenitencjarnej, która dotyczy pokrzywdzonych.
Dla kogo przeznaczony jest Fundusz Pomocy Pokrzywdzonym oraz Pomocy Postpenitencjarnej (Fundusz)?
Historia powstania Funduszu
Fundusz Pomocy Pokrzywdzonym oraz Pomocy Postpenitencjarnej został utworzony w 2012 r., jako państwowy fundusz celowy, w miejsce Funduszu Pomocy Postpenitencjarnej (FPP), który był środkiem specjalnym utworzonym głównie z pieniędzy pochodzących z potrąceń wynagrodzeń za pracę skazanych. W wyjątkowych wypadkach ze środków tych można było również udzielić pomocy pokrzywdzonym i ich rodzinom. Od 2005 r. FPP stał się państwowym funduszem celowym, którego dysponentem został Minister Sprawiedliwości.
Przychodami Funduszu Pomocy Pokrzywdzonym oraz Pomocy Postpenitencjarnej były środki pieniężne pochodzące głównie z orzeczonych przez sądy nawiązek i świadczeń pieniężnych, a także z potrąceń wynagrodzenia przysługującego za pracę skazanych.
Środki pochodzące z nawiązek i świadczeń pieniężnych miały być przeznaczane wyłącznie na:
– świadczenie pomocy rzeczowej pokrzywdzonym i członkom ich rodzin takie jak: pomoc prawna, psychoterapeutyczna, psychologiczna, pokrywanie kosztów żywności, świadczeń zdrowotnych, wyrobów medycznych, kosztów związanych z edukacją, czasowym zakwaterowaniem lub udzieleniem schronienia, finansowanie dopłat do czynszu, dostosowanie lokalu mieszkalnego, finansowanie przejazdów
– oraz w wysokości do 20% ogólnej sumy nawiązek i świadczeń na działalność Dysponenta Funduszu przeznaczone na działalność organizacyjną i informacyjną dotyczącą praw pokrzywdzonych, organizowanie konferencji i seminariów oraz wydawanie publikacji na ten temat, prowadzenie badań naukowych na temat sytuacji i potrzeb pokrzywdzonych, tworzeniu sieci pomocy ofiarom przestępstw, zlecanie organizacji szkoleń w zakresie praw, sytuacji oraz potrzeb pokrzywdzonych.
Po raz pierwszy Fundusz znowelizowano kosztem pokrzywdzonych, w 2015 r. Zadania Funduszu poszerzono wówczas o świadczenie pomocy prawnej i psychologicznej świadkom i ich najbliższym przez podmioty nienależące do sektora finansów publicznych. Środki uzyskane z nawiązek i świadczeń pieniężnych można było, jak poprzednio, przeznaczyć na finansowanie pomocy rzeczowej dla pokrzywdzonych. Dopisano udzielanie pomocy świadkom i ich najbliższym. Dalej 20% ogólnej sumy z nawiązek i świadczeń pieniężnych można było przeznaczyć na działalność Dysponenta Funduszu w zakresie pomocy pokrzywdzonym oraz pomocy postpenitencjarnej.
Po raz drugi przepisy dotyczące Funduszu znowelizowano w 2017 r. Właściwie powołano zupełnie inną instytucję: „jest państwowym funduszem celowym ukierunkowanym na pomoc pokrzywdzonym i świadkom, przeciwdziałanie przestępczości oraz pomoc postpenitencjarną, którego dysponentem jest Minister Sprawiedliwości”. Zmieniono też jego nazwę dodając wyrazy – Fundusz Sprawiedliwości.
Dodatkowy cel Funduszu – przeciwdziałanie przestępczości, którego bliżej nie sprecyzowano, finansowany jest ze świadczeń i nawiązek, które do tej pory były przeznaczone wyłącznie dla pokrzywdzonego. Obecne przepisy nie przewidują dodatkowo dla Dysponenta Funduszu 20% pułapu wykorzystywania pieniędzy z nawiązek i świadczeń pieniężnych.
Znacznie poszerzono katalog zadań Funduszu jak też krąg podmiotów mogących z niego korzystać. Dodano nową kategorię beneficjentów w postaci jednostek sektora finansów publicznych. Podmioty te zyskały uprzywilejowaną pozycję w dostępie do środków Funduszu. Nie biorą udziału w otwartym konkursie ofert do wykonywania określonych zadań, co muszą czynić od początku istnienia Funduszu podmioty niezaliczane do sektora finansów publicznych, a o przyznaniu im dotacji decyduje specjalnie powołany Zespół.
Podmioty z sektora finansów publicznych mogą też zawrzeć umowę z Dysponentem o powierzone zadanie, które nie jest objęte programem lub naborem wniosków.
Po raz trzeci Fundusz znowelizowano kosztem pokrzywdzonych w 2022 r. Ustawodawca zezwolił Dysponentowi na zakupu nieruchomości z pieniędzy pochodzących z nawiązek i świadczeń. Taką nieruchomość można obecnie kupić zarówno z części przeznaczonej dla pokrzywdzonych, świadków oraz osób im najbliższych, ale także z części przeznaczonej „na pozostałe zadania finansowe”. Można ją więc kupić za środki przeznaczone na działalność podejmowaną lub powierzoną przez Dysponenta, której celem jest nie tylko wsparcie i rozwój systemu pomocy osobom pokrzywdzonym i świadkom oraz pomocy postpenitencjarnej ale także przeciwdziałanie przyczynom przestępczości. Czyli z pieniędzy pierwotnie przeznaczonych dla ofiar można kupić praktycznie wszystko, łącznie z domem wypoczynkowym dla sprawców.
Jaką pomoc może uzyskać pokrzywdzony oraz osoba jemu najbliższa z Funduszu ?
Rozporządzenie Ministra Sprawiedliwości w sprawie Funduszu Pomocy Pokrzywdzonym oraz Pomocy Postpenitencjarnej – Fundusz Sprawiedliwości wymienia następujące rodzaje pomocy:
– organizowanie i finansowanie pomocy prawnej, w tym alternatywnych metod rozwiązywania konfliktów;
– organizowanie i finansowanie pomocy tłumacza w celu udzielenia pomocy prawnej osobie uprawnionej, jeżeli nie włada w wystarczającym stopniu językiem polskim, do czasu wszczęcia postępowania przygotowawczego;
-organizowanie i finansowanie pomocy tłumacza języka migowego lub tłumacza-przewodnika w celu udzielenia pomocy prawnej;
– pokrywanie kosztów związanych z psychoterapią, pomocą psychiatryczną lub psychologiczną;
– organizowanie i finansowanie pomocy udzielanej przez osobę pierwszego kontaktu;
– pokrywanie kosztów świadczeń zdrowotnych, lekarstw w zakresie, w którym lek nie podlegałby refundacji lub w części, w której nie jest refundowany, wyrobów medycznych, w tym materiałów opatrunkowych, przedmiotów ortopedycznych oraz środków pomocniczych, w zakresie niezbędnym w procesie leczniczym doznanego uszczerbku na zdrowiu wynikającego z przestępstwa lub jego następstw;
– pokrywanie kosztów związanych z kształceniem w szkołach i przedszkolach publicznych, w tym w ramach indywidualnego nauczania, odpowiednio do wieku i potrzeb edukacyjnych osób uprawnionych;
– pokrywanie kosztów związanych z opieką nad dziećmi w żłobkach i klubach dziecięcych prowadzonych przez gminy;
– organizowanie i finansowanie szkoleń i kursów podnoszących kwalifikacje zawodowe oraz pokrywanie kosztów egzaminów potwierdzających kwalifikacje zawodowe;
– pokrywanie kosztów czasowego zakwaterowania lub udzielania schronienia;
– finansowanie okresowych dopłat do bieżących zobowiązań czynszowych i opłat za energię cieplną, energię elektryczną, gaz, wodę, opał, odbiór nieczystości stałych i płynnych za lokal mieszkalny lub dom jednorodzinny, do którego osoba uprawniona posiada tytuł prawny, proporcjonalnie do liczby osób stale zamieszkujących w tym lokalu lub domu;
– usługę dostosowania lokalu mieszkalnego lub domu jednorodzinnego do potrzeb osoby pokrzywdzonej przestępstwem w przypadku, gdy utrata sprawności fizycznej nastąpiła w wyniku przestępstwa;
– finansowanie przejazdów środkami komunikacji publicznej lub pokrywanie kosztów transportu związanych z uzyskiwaniem świadczeń i regulowaniem wymienionych spraw;
– pokrywanie kosztów żywności lub bonów żywnościowych;
– pokrywanie kosztów zakupu odzieży, bielizny, obuwia, środków czystości i higieny osobistej;
– finansowanie kosztów zorganizowanego wyjazdu uprawnionego małoletniego;
– finansowanie kosztów wyjazdu: osoby uprawnionej wraz z małoletnim, nad którym sprawuje pieczę, jak też uprawnionego małoletniego wraz z osobą, pod której pieczą pozostaje, podczas którego udzielana będzie pomoc;
– finansowanie niektórych robót budowlanych, w tym również przygotowania do realizacji robót budowlanych, w szczególności kosztów opracowania dokumentacji projektowej, przygotowania gruntu pod budowę, ekspertyz, świadectw, operatów, prac geologicznych;
– zakup nieruchomości;
– zakup urządzeń i wyposażenia;
– zakup wartości niematerialnych i prawnych.
Fundusz Pomocy ma więc teoretycznie nieograniczone możliwości wsparcia ofiary przestępstwa. Od kupienia bonów żywnościowych po zakup niezbędnych nieruchomości. Zadziwia wprost zaznaczona powyżej możliwość udzielenia aż tak szerokiego wsparcia dla pokrzywdzonego. Szkoda, że ustawodawca bliżej nie sprecyzował jakie to warunki ma spełnić pokrzywdzony, żeby można było zbudować mu dom od podstaw, tj. od zakupu działki budowlanej poprzez opracowanie dokumentacji projektowej aż do kupna jej wyposażenia.
Sieć Pomocy Pokrzywdzonym Przestępstwem (Sieć Pomocy)
Sieć Pomocy finansowana jest z Funduszu. Obecnie na terenie Polski istnieje 305 miejsc świadczenia pomocy pokrzywdzonym. Są to Okręgowe Ośrodki Pomocy Pokrzywdzonym Przestępstwem (Okręgowe Ośrodki) i Lokalne Punkty Pomocy Pokrzywdzonym Przestępstwem (Lokalne Punkty). Lokalne Punkty są mniejsze i organizacyjnie podległe Okręgowym Ośrodkom. Wszystkie miejsca pomocowe są w miarę równomiernie rozłożone po całym kraju. Ośrodki i Lokalne Punkty stanowią Sieć Pomocy Pokrzywdzonych Przestępstwem.
Działalność Okręgowych Ośrodków i Lokalnych Punktów pokrywana jest z pieniędzy Funduszu. Pokrzywdzony w ramach Sieci Pomocy może ubiegać się o pomoc wymienioną w przytaczanym powyżej rozporządzeniu, poza zakupem nieruchomości. Nieruchomości ze środków Funduszu mogą kupić wyłącznie jednostki z sektora finansów publicznych.
Do 2017 r. środki pochodzące z nawiązek i świadczeń pieniężnych były przeznaczone wyłącznie na udzielanie pomocy rzeczowej pokrzywdzonym i członkom ich rodzin/osobom najbliższym oraz w wysokości do 20% dla Dysponenta Funduszu na różnego rodzaju działalność związaną z pokrzywdzonymi.
W wyniku nowelizacji ustawy o Funduszu przez obniżenie środków finansowych pochodzących ze świadczeń finansowych i nawiązek znacznie pogorszyła się sytuacja pokrzywdzonych. Związane to jest zwłaszcza z kosztownymi zadaniami, które mają wykonywać jednostki sektora finansów publicznych.
Dysponent Funduszu w Programie Pomocy Osobom Pokrzywdzonym na lata 2022 – 2025 przeznaczył ze środków Funduszu Pomocy Pokrzywdzonym oraz Pomocy Postpenitencjarnej – Funduszu Sprawiedliwości dla jednostek niezaliczanych do sektora finansów publicznych i niedziałających w celu osiągnięcia zysku, w tym stowarzyszeń, fundacji, organizacji i instytucji maksymalnie 6 409 754,29 zł., w tym na 2023 r. – maksymalnie kwotę 1 561 495,78 zł.
W części pierwszej artykułu napisałam, że Dysponent przeznaczył z Funduszu dla Kół Gospodyń Wiejskich i kół sportowych w 2023 r. 10 mln zł., czyli znacznie więcej niż dla organizacji działających na rzecz pokrzywdzonych na 4 lata. Efektem takiej niesprawiedliwej dystrybucji środków z Funduszu są następnie braki na podstawową pomoc dla ofiar przestępstw.
Nowa hierarchia ważności wartości proczłowieczych pozbawiła kolejny raz podmiotowości pokrzywdzonego. Wrzucono go do jednego worka ze sprawcą, do kodeksu dla sprawców i do Funduszu dla sprawców. Pokrzywdzony stał się obywatelem drugiej kategorii.
Apeluję więc o powrót do takiej wersji Funduszu, który faktycznie byłby tylko dla ofiar przestępstw. Sam fakt wsparcia ofiar przestępstw pieniędzmi pochodzącymi od sprawców jest bardzo sprawiedliwy. I wtedy nazwa Fundusz Sprawiedliwości byłaby jakoś uzasadniona.
Lidia Mazowiecka – Prezeska Zarządu Fundacji Pomocy Ofiarom Przestępstw. Prokuratorka w stanie spoczynku, dr nauk prawnych, mediatorka w sprawach cywilnych, autorka i współautorka wielu publikacji z zakresu wiktymologii; w Ministerstwie Sprawiedliwości i Prokuraturze Generalnej zajmowała się ofiarami przestępstw, była m.in. inicjatorką powstania Polskiej Karty Praw Ofiary, ustanowienia Dnia i Tygodnia Ofiar Przestępstw, organizowała liczne konferencje i sesje poświęcone tej tematyce; stała na czele Zespołu Doradców do Spraw Ofiar Przestępstw przy Prokuratorze Generalnym, była redaktorką szeregu publikacji z serii Prokurator Ofiarom Przestępstw.
